Bydgoska ”krwawa niedziela”: dla Polak\u00f3w dramatyczna akcja pacyfikacji hitlerowskich dywersant\u00f3w, dla Niemc\u00f3w wymierzona w volksdeutsch\u00f3w zbrodnia wojenna. Pomimo up\u0142ywu czasu, przebieg wypadk\u00f3w z 3 i 4 wrze\u015bnia 1939 r. nadal dzieli historyk\u00f3w. Bez wzgl\u0119du na ich ustalenia, jedno jest pewne – III Rzesza czeka\u0142a na podobny pretekst uzasadniaj\u0105cy w\u0142asn\u0105 agresj\u0119. Gdy go otrzyma\u0142a, uruchomi\u0142a aparat represji, zamieniaj\u0105c Pomorze w masowy gr\u00f3b.<\/strong><\/p>\n

Ma\u0142y Berlin<\/h2>\n

Wydarzenia takie jak ”krwawa niedziela” nigdy nie s\u0105 dzie\u0142em przypadku. Aby zrozumie\u0107 napi\u0119cie panuj\u0105ce mi\u0119dzy Polakami a Niemcami w Bydgoszczy, trzeba sobie u\u015bwiadomi\u0107, w jakich relacjach \u017cyli w przededniu wojny. A te – delikatnie m\u00f3wi\u0105c – nie by\u0142y najlepsze.<\/p>\n

150-tysi\u0119czna Bydgoszcz by\u0142a jednym z wi\u0119kszych o\u015brodk\u00f3w II Rzeczpospolitej, kt\u00f3ry jednocze\u015bnie posiada\u0142 znaczn\u0105 – ok. 10-tysi\u0119czn\u0105 – i wyemancypowan\u0105 ekonomicznie mniejszo\u015b\u0107 niemieck\u0105. Dofinansowywani z Rzeszy Niemcy b\u0142yskawicznie opanowali zawody rzemie\u015blnicze oraz wielki przemys\u0142. Skupieni w licznych organizacjach ideologicznych i kulturalnych, wydawali dziewi\u0119\u0107 czasopism (w tym najwa\u017cniejsze – ”Deutsche Rundshau in Polen”), a ze wzgl\u0119du na odr\u0119bne wyznanie, gromadzili si\u0119 o\u015bmiu istniej\u0105cych na terenie miasta zborach ewangelickich. Nie bez powodu lokalni volksdeutsche nazywali Bydgoszcz ”ma\u0142ym Berlinem”. Pocz\u0105tkowo poprawne relacje mi\u0119dzy mieszka\u0144cami zacz\u0119\u0142y si\u0119 radykalnie zmienia\u0107 po och\u0142odzeniu stosunk\u00f3w mi\u0119dzy Polsk\u0105 a Niemcami w 1937 r.<\/p>\n

Sytuacja ulega\u0142a zaostrzeniu przede wszystkim w niemieckich szko\u0142ach, w kt\u00f3rych nauczyciele odmawiali \u015blubowania na wierno\u015b\u0107 pa\u0144stwu polskiemu, a dzieci uczy\u0142y si\u0119 propagandowych wierszyk\u00f3w oraz element\u00f3w antropologii rasistowskiej. R\u00f3wnie\u017c konsulat niemiecki w Bydgoszczy aktywnie w\u0142\u0105cza\u0142 si\u0119 w kolportowanie materia\u0142\u00f3w antypolskich dostarczanych przez NSDAP, kt\u00f3ra \u2013 ale tylko ”teoretycznie” – nie mog\u0142a dzia\u0142a\u0107 poza granicami Rzeszy. Organizacje nazistowskie, takie jak kierowane przez znajomego Hitlera SS-Oberf\u00fchrera Hansa Kohnerta Deutsche Vereinigung f\u00fcr Westpolen (Zjednoczenie Niemieckie), w jawny spos\u00f3b przygotowywa\u0142y tutejsz\u0105 mniejszo\u015b\u0107 do odbicia miasta z r\u0105k polskich w odpowiednim do tego momencie. To, \u017ce pod koniec dekady dojdzie do wojny nie by\u0142o dla nikogo tajemnic\u0105.<\/p>\n

Cho\u0107 spora cz\u0119\u015b\u0107 zamieszkuj\u0105cych miasto etnicznych Niemc\u00f3w nie bra\u0142a udzia\u0142u w czynnej polityce, to polskie w\u0142adze przedstawia\u0142y ich jako potencjaln\u0105 V kolumn\u0119, kt\u00f3ra w u\u015bpieniu oczekuje na sygna\u0142 do ataku. Z okolicznych miejscowo\u015bci dochodzi\u0142y informacje o zatruwaniu studni i przecinaniu kabli telefonicznych, kt\u00f3re cz\u0119\u015bciowo znajdywa\u0142y potwierdzenie w faktach i wzmacnia\u0142y wzajemn\u0105 wrogo\u015b\u0107. Obawy te mia\u0142y swoje podstawy w \u015bwiadomo\u015bci wielkiego znaczenia strategicznego Bydgoszczy dla ca\u0142ego rejonu Pomorza. To tutaj stacjonowa\u0142a m.in. 15 Dywizja Piechoty oraz Bydgoski Batalion Obrony Narodowej. Dlatego, gdy rozleg\u0142y si\u0119 pierwsze strza\u0142y kampanii wrze\u015bniowej, wzrok obro\u0144c\u00f3w b\u0142yskawicznie skierowa\u0142 si\u0119 na skupiska niemieckie, z kt\u00f3rych wytypowano osoby maj\u0105ce trafi\u0107 do aresztu, gdy tylko rozpoczn\u0105 si\u0119 walki. W\u0142a\u015bnie w takim nastroju, kt\u00f3ry 1 wrze\u015bnia ”Dziennik Bydgoski” okre\u015bli\u0142 jako ”oczekiwanie z palcem na cynglu”, wydarzy\u0142y si\u0119 wypadki nazwane przez propagand\u0119 nazistowsk\u0105 ”bydgosk\u0105 krwaw\u0105 niedziel\u0105” (”Bromberger Blutsonntag”).<\/p>\n

<\/p>\n

\u017bo\u0142nierze III Rzeszy pokazuj\u0105 zachodnim dziennikarzom cia\u0142a pomordowanych rzekomo przez Polak\u00f3w przedstawicieli bydgoskiej mniejszo\u015bci niemieckiej (zdj\u0119cie propagandowe), wrzesie\u0144 1939 r. fot. Wikimedia Commons<\/em><\/p>\n<\/div>\n

Prawo do obrony<\/h2>\n

Z perspektywy wojska polskiego oraz polskich mieszka\u0144c\u00f3w miasta sytuacja wygl\u0105da\u0142a nast\u0119puj\u0105co. Trzeciego wrze\u015bnia oko\u0142o godz. 10 rano w rejonie ulic Gda\u0144skiej i Jagiello\u0144skiej ostrzelano cofaj\u0105ce si\u0119 jednostki liniowe piechoty Armii ”Pomorze”. Te \u2013 po tym, jak odpowiedzia\u0142y ogniem – odnalaz\u0142y cia\u0142a pi\u0119ciu cywili. Poniewa\u017c w okolicznych budynkach mieszka\u0142o wielu Niemc\u00f3w, napr\u0119dce organizowane patrole rozpocz\u0119\u0142y przeszukania. Sytuacja z godziny na godzin\u0119 robi\u0142a si\u0119 coraz powa\u017cniejsza, strza\u0142y padaj\u0105ce z ukrycia nie ustawa\u0142y. ”[\u2026] W Bydgoszczy wybuch\u0142a planowo przygotowana akcja dywersyjna niemiecka, kt\u00f3ra przybra\u0142a wielkie rozmiary”, a by\u0142a ona na tyle powa\u017cna, \u017ce ”(\u2026) ty\u0142owe oddzia\u0142y (sztab 15. DP) zmuszone zosta\u0142y do wycofania si\u0119 na skraj miasta ze stratami i dopiero po zorganizowaniu ich trzeba by\u0142o dos\u0142ownie zdobywa\u0107 Bydgoszcz, walcz\u0105c z dywersantami” \u2013 relacjonowa\u0142 na bie\u017c\u0105co major Jan Gunerski.<\/p>\n

Trudno dzisiaj ustali\u0107, kto pierwszy chwyci\u0142 za bro\u0144. Ale gdy pad\u0142y kolejne polskie ofiary, rozpocz\u0105\u0142 si\u0119 bezpardonowy odwet – wzmocniony prze\u015bwiadczeniem, \u017ce Wehrmacht lada chwila wkroczy do miasta. Bydgoszczanie s\u0105dzili, \u017ce Niemcy ukrywaj\u0105c si\u0119 we w\u0142asnych domach i zborach protestanckich, strzelaj\u0105 z okien i dach\u00f3w. Uzbrojone grupy wojskowych i cywil\u00f3w rozpocz\u0119\u0142y ob\u0142aw\u0119, wywlekaj\u0105c na ulice wszystkich podejrzanych o dywersj\u0119. Gdy znajdowano przy nich bro\u0144 paln\u0105, na miejscu karano ich \u015bmierci\u0105.<\/p>\n

”Ci\u0105g\u0142e strzelanie na ty\u0142ach [\u2026], samos\u0105dy natomiast w stosunku do ludno\u015bci niemieckiej dokonywane przez \u017co\u0142nierzy wsp\u00f3lnie z ludno\u015bci\u0105 cywiln\u0105 s\u0105 nie do opanowania, gdy\u017c policji na wi\u0119kszo\u015bci obszaru ju\u017c nie ma” \u2013 meldowa\u0142 3 wrze\u015bnia o godz. 20:00 genera\u0142 W\u0142adys\u0142aw Bortnowski. Sytuacja uspokoi\u0142a si\u0119 na chwil\u0119 cztery godziny wcze\u015bniej, gdy ok. 600 podejrzanych o akcje sabota\u017cowe Niemc\u00f3w umieszczono w koszarach 62. Pu\u0142ku Piechoty. Zwolniono ich w nocy, gdy jednostki frontowe i w\u0142adze cywilne rozpocze\u0142y odwr\u00f3t z miasta.<\/p>\n

<\/p>\n

Cia\u0142a rzekomo pomordowanych przez Polak\u00f3w przedstawicieli bydgoskiej mniejszo\u015bci niemieckiej (zdj\u0119cie propagandowe), wrzesie\u0144 1939 r fot. Wikimedia Commons<\/em><\/p>\n<\/div>\n

Wed\u0142ug meldunk\u00f3w policyjnych, w\u015br\u00f3d ponad 250 niemieckich ofiar, wielu zw\u0142ok nie potrafiono rozpozna\u0107 jako cia\u0142 mieszka\u0144c\u00f3w Bydgoszczy. Odnaleziono te\u017c kilka karabin\u00f3w maszynowych u\u017cywanych przez jednostki Wehrmachtu. W nocy z 3 na 4 wrze\u015bnia oraz wczesnym rankiem dywersanci ostrzelali r\u00f3wnie\u017c cofaj\u0105c\u0105 si\u0119 61. Kompani\u0119 i 15. Dywizj\u0119 Piechoty. Do akcji b\u0142yskawicznie wkroczy\u0142a Stra\u017c Obywatelska, kt\u00f3ra tym razem rozstrzeliwa\u0142a ludno\u015b\u0107 niemieck\u0105 na podstawie samego podejrzenia o sabota\u017c. W wyniku rozruch\u00f3w, podpalono r\u00f3wnie\u017c dwa zbory protestanckie, gdzie na wie\u017cach mieli si\u0119 ukrywa\u0107 snajperzy.<\/p>\n

Gdy 5 wrze\u015bnia miasto przej\u0119\u0142a regularna armia niemiecka, rozpocz\u0105\u0142 si\u0119 okres przera\u017caj\u0105cych represji. Zgodnie z twierdzeniem wi\u0119kszo\u015bci polskich historyk\u00f3w – cho\u0107 podczas akcji antydywersyjnej dochodzi\u0142o do nadu\u017cy\u0107, a zamordowanych zosta\u0142o wielu niewinnych volksdeutsch\u00f3w – samoobrona by\u0142a konieczno\u015bci\u0105. Jak wynika z udost\u0119pnionych po wojnie dokument\u00f3w, S\u0142u\u017cba Bezpiecze\u0144stwa Reichsf\u00fchrera SS zarz\u0105dza\u0142a utworzonym przed wrze\u015bniem 1939 r. tajnym oddzia\u0142em Rotter K\u00fchl, maj\u0105cym spe\u0142ni\u0107 ”specjalne zadania” w Bydgoszczy, czyli – de facto – przygotowa\u0107 grunt pod zaplanowane na 3 wrze\u015bnia ”ludowe powstanie ma\u0142ego Berlina”. W przeci\u0105gu dw\u00f3ch opisywanych dni \u015bmier\u0107 ponios\u0142o niespe\u0142na 90 Polak\u00f3w, w tym 20 \u017co\u0142nierzy Wojska Polskiego.<\/p>\n

”Polskie barbarzy\u0144stwo”<\/h2>\n

Propaganda nazistowska od samego pocz\u0105tku lansowa\u0142a diametralnie r\u00f3\u017cn\u0105 od przedstawionej w raportach polskich \u017co\u0142nierzy wersj\u0119 wydarze\u0144. Wed\u0142ug Josepha Goebbelsa ”Bromberger Blutsonntag” stanowi\u0142a nieuzasadnion\u0105 agresj\u0119 wobec nieprzejawiaj\u0105cej wrogich zamiar\u00f3w ludno\u015bci cywilnej pochodzenia niemieckiego. Takie przedstawienie wypadk\u00f3w zachodnim mediom stanowi\u0142o idealny pretekst do ukazania konieczno\u015bci interwencji zbrojnej w celu chronienia spo\u0142eczno\u015bci volksdeutsch\u00f3w. B\u0142yskawicznie po przej\u0119ciu miasta wys\u0142ano do niego zagranicznych reporter\u00f3w, kt\u00f3rym urz\u0119dnicy Ministerstwa Propagandy Rzeszy pokazywali stosy rzekomych ofiar pogromu w Bydgoszczy. Jak g\u0142osi\u0142a oficjalna instrukcja Goebbelsa, we wszystkich pa\u0144stwowych gazetach ”musz\u0105 figurowa\u0107 wiadomo\u015bci o barbarzy\u0144stwach Polak\u00f3w w Bydgoszczy. Okre\u015blenie 'krwawa niedziela’ musi wej\u015b\u0107 jako trwa\u0142e poj\u0119cie do s\u0142ownika i obiec ca\u0142\u0105 kul\u0119 ziemsk\u0105. Dlatego nale\u017cy nieustannie podkre\u015bla\u0107 to okre\u015blenie”.<\/p>\n

Polecenie to potraktowano powa\u017cnie, bo ju\u017c dwa miesi\u0105ce p\u00f3\u017aniej ukaza\u0142 si\u0119 zbi\u00f3r dokument\u00f3w, kt\u00f3ry przedstawia\u0142 wszystkie przypadki morderstw na przedstawicielach mniejszo\u015bci niemieckiej. Liczba ofiar zosta\u0142a wielokrotnie zawy\u017cona i osi\u0105gn\u0119\u0142a wysoko\u015b\u0107 5437 os\u00f3b. Potem – na wyra\u017any rozkaz ministra propagandy \u2013 dopisano do niej jeszcze ”0” i otrzymano absurdaln\u0105 wysoko\u015b\u0107… 50 tys. zabitych. Bezpo\u015brednim uzupe\u0142nieniem materia\u0142\u00f3w \u017ar\u00f3d\u0142owych mia\u0142 by\u0107 ”Album chwa\u0142y Selbstschutzu”, utworzony – z inicjatywy p\u00f3\u017aniejszego kata Pomorza, adiutanta Himmlera Ludolfa von Alvenslebena – z cz\u0119\u015bciowo spreparowanych materia\u0142\u00f3w. Przedstawia\u0142 on fotografie ofiar ”polskiego bestialstwa”, kt\u00f3re mia\u0142y by\u0107 dowodem na bezprecedensow\u0105 skal\u0119 zbrodni w Bydgoszczy, a de facto usprawiedliwieniem czystek realizowanych do ko\u0144ca 1939 r. na polskiej ludno\u015bci cywilnej i inteligencji. W rzeczywisto\u015bci wiele zdj\u0119\u0107 przedstawia\u0142o zw\u0142oki w zaawansowanym stopniu rozk\u0142adu. By\u0142o niemo\u017cliwo\u015bci\u0105 uznanie, \u017ce osoby te zmar\u0142y na pocz\u0105tku wrze\u015bnia.<\/p>\n

Pomijaj\u0105c niew\u0105tpliwe manipulacje propagandy III Rzeszy – cho\u0107 zdecydowanie pomniejszaj\u0105c liczb\u0119 ofiar – tez\u0119 o braku niemieckiej zbrojnej dywersji w pierwszych dniach wrze\u015bnia w Bydgoszczy podtrzymuj\u0105 wsp\u00f3\u0142cze\u015bni niemieccy historycy. Wed\u0142ug nich kluczowy dla zrozumienia ”krwawej niedzieli” by\u0142 wszechobecny chaos i atmosfera paniki, kt\u00f3ra zamieni\u0142a si\u0119 w zbiorowy lincz. Podobny obraz wy\u0142ania si\u0119 z cz\u0119\u015bci polskich komunikat\u00f3w przesy\u0142anych do dow\u00f3dztwa. ”Dochodz\u0105 odg\u0142osy bez\u0142adnej strzelaniny z broni maszynowej i r\u0119cznej od strony miasta, \u017co\u0142nierze rozmawiaj\u0105 mi\u0119dzy sob\u0105 o jakich\u015b rozruchach w Bydgoszczy i dzia\u0142alno\u015bci V kolumny niemieckiej, kt\u00f3r\u0105 mia\u0142a zlikwidowa\u0107 nasza piechota pomocy w odnalezieniu winnych Niemc\u00f3w udziela\u0142a ludno\u015b\u0107 polska, przy tej akcji zacz\u0119\u0142y si\u0119 rabunki i r\u00f3\u017cne nadu\u017cycia” \u2013 opisywa\u0142 kapitan W\u0142adys\u0142awa Jotkiewicz. Nie jest tajemnic\u0105, \u017ce dochodzi\u0142o do przypadk\u00f3w omy\u0142kowej bratob\u00f3jczej wymiany ognia, a w zapadaj\u0105cym zmroku ci\u0119\u017cko by\u0142o ustali\u0107 kto, sk\u0105d i do kogo strzela. Sytuacj\u0119 w relacjach \u015bwiadk\u00f3w por\u00f3wnywano nawet do Dzikiego Zachodu. W du\u017cej mierze to w\u0142a\u015bnie charakterystyczny dla upadku struktur pa\u0144stwowych rozgardiasz s\u0142u\u017cy po dzi\u015b dzie\u0144 do dezawuowania scenariusza o zbrojnej odpowiedzi na realny op\u00f3r niemieckich dywersant\u00f3w.<\/p>\n

<\/p>\n

Cia\u0142a rzekomo pomordowanych przez Polak\u00f3w przedstawicieli bydgoskiej mniejszo\u015bci niemieckiej (zdj\u0119cie propagandowe), wrzesie\u0144 1939 r fot. Wikimedia Commons<\/em><\/p>\n<\/div>\n

Zemsta<\/h2>\n

Bez wzgl\u0119du na to, czy ”krwaw\u0105 niedziel\u0119” potraktujemy jako polsk\u0105 zbrodni\u0119 wojenn\u0105, czy adekwatn\u0105 odpowied\u017a na akty niemieckiego sabota\u017cu, nie zmienia to faktu, \u017ce celowo rozdmuchane przez machin\u0119 propagandow\u0105 Goebbelsa wydarzenia pos\u0142u\u017cy\u0142y jako usprawiedliwienie brutalnego odwetu na Pomorzu. Opr\u00f3cz ludno\u015bci cywilnej uwag\u0119 skupiono przede wszystkim na lokalnej elicie w ramach realizowanej na terenach ca\u0142ej Polski ”Intelligenzaktion”. W wyniku trzech fal represji – od wrze\u015bnia do wiosny 1940 r. – w masowych mordach \u015bmier\u0107 ponios\u0142o ponad 50 tys. Polak\u00f3w. Szczeg\u00f3lnym bestialstwem wykazywali si\u0119 funkcjonariusze Einsatzgruppe IV, kt\u00f3rzy po kapitulacji bydgoskiej Stra\u017cy Obywatelskiej i zapewnieniu, \u017ce jej cz\u0142onkowie zostan\u0105 potraktowani jak je\u0144cy wojenni, 40 z nich zakatowali w\u0142asnor\u0119cznie metalowymi pr\u0119tami.<\/p>\n

W oddzia\u0142y paramilitarne Selbstschutzu b\u0142yskawicznie zacz\u0119li si\u0119 organizowa\u0107 r\u00f3wnie\u017c lokalni Niemcy, kt\u00f3rzy w ramach odwetu przeszukiwali posesje Polak\u00f3w, wykonuj\u0105c egzekucje nawet za posiadanie broni bia\u0142ej czy pa\u0142ki policyjnej. R\u00f3wnie\u017c SS nie ukrywa\u0142o w rozkazach, w jakim celu prowadzi swoje dzia\u0142ania. Rozstrzelany mia\u0142 by\u0107 ka\u017cdy, kt\u00f3ry wydaje si\u0119 ”w jakikolwiek spos\u00f3b podejrzany”, a czystki by\u0142y okazj\u0105 do ”sprawdzenia si\u0119 jako prawdziwy m\u0119\u017cczyzna”. Ocenia si\u0119, \u017ce w wyniku masowych morderstw, kt\u00f3re nast\u0105pi\u0142y po serii publicznych egzekucji w centrum miasta, zgin\u0119\u0142o kilkana\u015bcie tysi\u0119cy Polak\u00f3w, w tym 48 proc. bydgoskich nauczycieli lice\u00f3w, 33 proc. duchownych, 15 proc. nauczycieli szk\u00f3\u0142 powszechnych oraz prawie 14 proc. lekarzy i prawnik\u00f3w. W masowych grobach oraz rowach przy rzece Brdzie i miejscowo\u015bci Fordon (nazwanej p\u00f3\u017aniej ”Dolin\u0105 \u015amierci”) spocz\u0119li r\u00f3wnie\u017c dawni w\u0142odarze miasta oraz ich krewni. Osobn\u0105 kart\u0119 martyrologii polskiej ludno\u015bci cywilnej stanowi dzia\u0142anie dora\u017anych S\u0105d\u00f3w Specjalnych, kt\u00f3re skaza\u0142y na \u015bmier\u0107 ponad 100 Polak\u00f3w w organizowanych napr\u0119dce procesach. Jako wystarczaj\u0105cy dow\u00f3d ich winy potraktowano m.in. zrzucenie volksdeutscha z roweru oraz wskazanie wojsku polskiemu niemieckiej piekarni, z kt\u00f3rej zarekwirowano kilka bochenk\u00f3w chleba.<\/p>\n

Cho\u0107 trudno dzisiaj jednoznacznie stwierdzi\u0107, jak wielkie by\u0142y rozmiary niemieckiej dywersji w pierwszych dniach wojny, to nie ulega w\u0105tpliwo\u015bci, \u017ce III Rzesza od lat planowa\u0142a i inspirowa\u0142a podobn\u0105 aktywno\u015b\u0107 w\u015br\u00f3d zamieszkuj\u0105cej Bydgoszcz mniejszo\u015bci niemieckiej. Niew\u0105tpliwe – cho\u0107 w stosunku do skali p\u00f3\u017aniejszej niemieckiej zemsty marginalne – zbrodnie Polak\u00f3w pos\u0142u\u017cy\u0142y Goebbelsowi do stworzenia historii o brutalnych masowych mordach. Usprawiedliwiano nimi konieczno\u015b\u0107 interwencji i p\u00f3\u017aniejsze ludob\u00f3jstwo dokonane na ludno\u015bci polskiej. W tej drugiej kwestii nie ma \u017cadnych w\u0105tpliwo\u015bci – Pomorze sta\u0142o si\u0119 aren\u0105 jednej z najwi\u0119kszych niemieckich zbrodni wrze\u015bnia 1939 r.<\/p>\n

Marcin Makowski dla Wirtualnej Polski<\/h2>\n<\/div>\n

\n

\n

Polub<\/p>\n<\/div>\n<\/div>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Bydgoska ”krwawa niedziela”: dla Polak\u00f3w dramatyczna akcja pacyfikacji hitlerowskich dywersant\u00f3w, dla Niemc\u00f3w wymierzona w volksdeutsch\u00f3w zbrodnia wojenna. Pomimo up\u0142ywu czasu, przebieg wypadk\u00f3w z 3 i 4 wrze\u015bnia 1939 r. nadal dzieli historyk\u00f3w. Bez wzgl\u0119du na ich ustalenia, jedno jest pewne – III Rzesza czeka\u0142a na podobny pretekst uzasadniaj\u0105cy w\u0142asn\u0105 agresj\u0119. Gdy go otrzyma\u0142a, uruchomi\u0142a aparat represji, zamieniaj\u0105c Pomorze w masowy gr\u00f3b. Ma\u0142y Berlin Wydarzenia takie jak ”krwawa niedziela” nigdy nie s\u0105 dzie\u0142em przypadku. Aby zrozumie\u0107 napi\u0119cie panuj\u0105ce mi\u0119dzy Polakami a Niemcami w Bydgoszczy, trzeba sobie u\u015bwiadomi\u0107, w jakich relacjach \u017cyli w przededniu wojny. A te – delikatnie m\u00f3wi\u0105c – nie by\u0142y najlepsze. 150-tysi\u0119czna Bydgoszcz by\u0142a jednym z wi\u0119kszych o\u015brodk\u00f3w II Rzeczpospolitej, kt\u00f3ry jednocze\u015bnie posiada\u0142 znaczn\u0105 – ok. 10-tysi\u0119czn\u0105 – i wyemancypowan\u0105 ekonomicznie mniejszo\u015b\u0107 niemieck\u0105. Dofinansowywani z Rzeszy Niemcy b\u0142yskawicznie opanowali zawody rzemie\u015blnicze oraz wielki przemys\u0142. Skupieni w licznych organizacjach ideologicznych…<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":1683,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[177],"tags":[549,135,548],"class_list":["post-1682","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-2","tag-bydgoszcz","tag-ii-wojna-swiatowa","tag-krwawa-niedziela"],"yoast_head":"\n