W zale\u017cno\u015bci od tego r\u00f3\u017cne s\u0105 te\u017c przyczyny, dla kt\u00f3rych Joanna w wieku 20 lat opuszcza rodzinne strony. Bez znaczenia, czy chodzi o ucieczk\u0119, czy zorganizowan\u0105 przez ojca prac\u0119 przy kopiowaniu manuskrypt\u00f3w, \u015bredniowieczni kronikarze s\u0105 zgodni, \u017ce dalsza droga zaprowadzi\u0142a dziewczyn\u0119 do Aten. Najprawdopodobniej w m\u0119skim przebraniu uda\u0142a si\u0119 tam z mnichem w\u0119drownym Frumendiuszem, w kt\u00f3rym si\u0119 ze wzajemno\u015bci\u0105 zakocha\u0142a. W\u0142a\u015bnie w kolebce antycznej Grecji Joanna rozwin\u0119\u0142a skrzyd\u0142a i podczas wyk\u0142ad\u00f3w, na kt\u00f3re ucz\u0119szcza\u0142a na tyle wyprzedza\u0142a intelektem swoich koleg\u00f3w, \u017ce jeden z m\u0142odych biskup\u00f3w zaproponowa\u0142 jej rol\u0119 wyk\u0142adowcy w kolegium \u015bw. Marcina w Rzymie. Wi\u0105za\u0142o si\u0119 to z konieczno\u015bci\u0105 rozstania z ukochanym, ale Joanna mia\u0142a si\u0119 d\u0142ugo nie zastanawia\u0107. P\u0119d za wiedz\u0105 i ko\u015bcielnymi zaszczytami okaza\u0142 si\u0119 silniejszy. Dalej wypadki potoczy\u0142y si\u0119 lawinowo.<\/p>\n

Od wyk\u0142adowcy do papie\u017ca<\/strong><\/p>\n

Kobieta z biegiem czasu zdobywa\u0142a sobie coraz wi\u0119ksze uznanie nie tylko u rzymskiego kleru, ale r\u00f3wnie\u017c prostych ludzi, w stosunku do kt\u00f3rych wykazywa\u0142a si\u0119 \u017cyczliwo\u015bci\u0105. Ze wzgl\u0119du na pochodzenie ojca, przysz\u0142\u0105 papie\u017cyc\u0119 nazywano Janem Anglikiem. S\u0142awa o jego m\u0105dro\u015bci szybko dotar\u0142a do \u00f3wczesnego nast\u0119pcy \u015bw. Piotra \u2013 Leona IV, kt\u00f3ry zachwycony m\u0142odym mnichem, uczyni\u0142 go swoim sekretarzem, a p\u00f3\u017aniej kardyna\u0142em. Po jego \u015bmierci w naturalny spos\u00f3b to w\u0142a\u015bnie Joanna wydawa\u0142a si\u0119 predystynowana do obj\u0119cia schedy, kt\u00f3re to wydarzenie wi\u0119kszo\u015b\u0107 kronikarzy datuje na rok 855.<\/p>\n

W tym czasie, przez ponad dwa i p\u00f3\u0142 roku jako Jan VIII, bez wi\u0119kszych niepokoj\u00f3w i z poparciem wiernych sobie duchownych biskupem Rzymu by\u0142a kobieta, o kt\u00f3rej to\u017csamo\u015bci wiedzia\u0142 jedynie najbardziej zaufany cz\u0142onek stra\u017cy przybocznej. To najprawdopodobniej z nim, b\u0105d\u017a w innej wersji legendy z Frumendiuszem, kt\u00f3ry r\u00f3wnie\u017c uda\u0142 si\u0119 do Rzymu, Joanna zasz\u0142a w ci\u0105\u017c\u0119. Cho\u0107 przez d\u0142ugi czas udawa\u0142o si\u0119 j\u0105 ukrywa\u0107 pod pow\u0142\u00f3czystymi papieskimi szatami, rozwi\u0105zanie przysz\u0142o w najmniej spodziewanym momencie \u2013 w samym \u015brodku procesji. Wierni widz\u0105c rodz\u0105cego m\u0119\u017cczyzn\u0119 pocz\u0105tkowo uznali to za cud, gdy jednak okaza\u0142o si\u0119, \u017ce nast\u0119pca \u015bw. Piotra jest kobiet\u0105, rozpocz\u0105\u0142 si\u0119 brutalny samos\u0105d. Jak pisze XIII-wieczny kronikarz Jan z Mailly w „Chronica Universalis Mettensis”: ” (\u2026) pewnego dnia, gdy wsiada\u0142a na konia, zacz\u0119\u0142a rodzi\u0107. Natychmiast, zgodnie z rzymskim prawem, przywi\u0105zano j\u0105 za nogi do ko\u0144skiego ogona i wleczono za koniem przez p\u00f3\u0142 ligi, podczas gdy ludzie j\u0105 kamienowali. Zosta\u0142a pochowana tam, gdzie zmar\u0142a i w tym miejscu wyryto napis PPPPPP, kt\u00f3ry oznacza „Petre, Pater Patrum, Papisse Prodite Partum” („Piotrze, ojcze ojc\u00f3w, ujawnij por\u00f3d papie\u017cycy”). W tym samym czasie ustanowiony zosta\u0142 czterodniowy post, kt\u00f3ry nazwano „postem papie\u017cycy”.<\/p>\n

Mit czy historia?<\/strong><\/p>\n

Cho\u0107 Jan z Mailly nie jest jedynym \u015bredniowiecznym dziejopisem, kt\u00f3ry przybli\u017cy\u0142 histori\u0119 tajemniczej kobiety zasiadaj\u0105cej na tronie \u015bw. Piotra, w\u0142a\u015bnie relacje kronikarskie stanowi\u0105 powa\u017cny argument przemawiaj\u0105cy na niekorzy\u015b\u0107 legendy. O ile domniemane panowanie Jana VIII datowane jest na okres pomi\u0119dzy Leonem IV a Benedyktem III, wzgl\u0119dnie po pontyfikacie Wiktora III \u2013 a wi\u0119c na IX wiek \u2013 \u017cadne \u017ar\u00f3d\u0142a z tamtego okresu nie wspominaj\u0105 o Joannie. Nic nie wie o niej nawet wsp\u00f3\u0142czesny kronikarz Anastasius. R\u00f3wnie\u017c dzie\u0142o spisuj\u0105ce panowanie wszystkich papie\u017cy, tzw. „Liber Pontificalis” Jana VIII datuje na okres od 872 do 882 roku. I nie by\u0142aby to bynajmniej kobieta, a papie\u017c, kt\u00f3rego panowanie przypadaj\u0105ce na schy\u0142ek cesarstwa Karoling\u00f3w jest wystarczaj\u0105co dobrze udokumentowane. Legenda o Joannie pojawia si\u0119 dopiero na prze\u0142omie XII i XIII stulecia, a sam Jan z Mailly mylnie okre\u015bla panowanie papie\u017cycy na rok 1099. Cho\u0107 tego b\u0142\u0119du nie pope\u0142nia Otton z Fryzyngi i Godefroy z Viterbo, a tak\u017ce Stefan z Burbon w „Siedium darach Ducha \u015awi\u0119tego” \u2013 ich opisy s\u0105 do siebie zadziwiaj\u0105co podobne i lakoniczne.<\/p>\n

Od tego czasu opowie\u015b\u0107 przekazywana r\u00f3wnie\u017c ustnie zacz\u0119\u0142a \u017cy\u0107 w\u0142asnym \u017cyciem i zdobywa\u0107 ogromn\u0105 popularno\u015b\u0107. Wzmianki o kobiecie papie\u017cu pojawiaj\u0105 si\u0119 u wielkich epoki: Francesco Petrarki i Giovanniego Boccaccio. Sw\u00f3j udzia\u0142 w popularyzacji Joanny mia\u0142 r\u00f3wnie\u017c Polak \u2013 dominikanin Marcin z Opawy. To w\u0142a\u015bnie kapelan Aleksandra IV w „Kronice cesarzy i papie\u017cy” poruszy\u0142 niewygodn\u0105 plotk\u0119. Podaje on zar\u00f3wno dok\u0142adn\u0105 d\u0142ugo\u015b\u0107 panowania, tj. dwa lata, siedem miesi\u0119cy i cztery dni, oraz ods\u0142ania kulisy porodu i przyczyny wymazania jej z historii. „Kiedy jednak ju\u017c zosta\u0142a papie\u017cem, zasz\u0142a w ci\u0105\u017c\u0119 ze swoim kochankiem. Nie wiedzia\u0142a jednak, kiedy ma nast\u0105pi\u0107 por\u00f3d. I tak zacz\u0119\u0142a rodzi\u0107 podczas procesji z bazyliki \u015bw. Piotra do bazyliki \u015bw. Jana na Lateranie, w uliczce mi\u0119dzy Koloseum a ko\u015bcio\u0142em \u015bw. Klemensa. M\u00f3wi\u0105, \u017ce po jej \u015bmierci zosta\u0142a pochowana w tym samym miejscu. Ka\u017cdy Ojciec \u015awi\u0119ty zawsze omija t\u0119 uliczk\u0119 i wielu ludzi wierzy, \u017ce czyni tak z powodu zgrozy i zgorszenia, jakie wywo\u0142a\u0142o tamto wydarzenie. Jej imi\u0119 nie zosta\u0142o te\u017c umieszczone na li\u015bcie Ojc\u00f3w \u015awi\u0119tych, zar\u00f3wno z powodu jej p\u0142ci, jak i pope\u0142nionego wszetecze\u0144stwa” \u2013 relacjonuje zakonnik. Po polsku, ju\u017c w trakcie panuj\u0105cej reformacji, ukaza\u0142o si\u0119 r\u00f3wnie\u017c dzie\u0142o pod tytu\u0142em: „Historia o papie\u017cu Janie, tego imienia osmym, kt\u00f3ry by\u0142 Gilberta, bia\u0142a g\u0142owa z Anglijej i o inszych wielu papie\u017coch, kt\u00f3rzy przed ni\u0105 i po niej byli. Prawdziwie napisana, a z \u0142aci\u0144skiego na polskie pilnie wy\u0142o\u017cona. Roku 1560”. Nieprzypadkowo w\u0142a\u015bnie w tamtym czasie w legendzie o papie\u017cycy szukano sposobu na pot\u0119pienie kleru rzymskiego.<\/p>\n

Trzystu kardyna\u0142\u00f3w milczy<\/strong><\/p>\n

Oczywi\u015bcie, gdyby legenda o Janie VIII by\u0142a ca\u0142kowicie pozbawiona podstaw, z pewno\u015bci\u0105 szybko by o niej zapomniano. Tymczasem to w\u0142a\u015bnie „ziarna prawdy” sprawiaj\u0105, \u017ce historia ta \u017cyje do dzi\u015b \u2013 powstaj\u0105 ksi\u0105\u017cki i adaptacje filmowe. Jedn\u0105 z nich jest fakt, \u017ce o Joannie pisze nie tylko Marcin z Opawy, kt\u00f3ry by\u0142 spowiednikiem wielu papie\u017cy, ale r\u00f3wnie\u017c inny dominikanin Bartolomeo Platina, kt\u00f3ry pracowa\u0142 w XV wieku na zlecenie Sykstusa IV. Czy gdyby opowie\u015b\u0107 by\u0142a ca\u0142kowicie zmy\u015blona, biskupi Rzymu pozwoliliby swoim podopiecznym na jej opisanie? Zwolennicy wersji o papie\u017cycy podaj\u0105 r\u00f3wnie\u017c argument Jana XX, kt\u00f3ry w 1276 r. ze wzgl\u0119du na badania prowadzone w archiwach papieskich, zmieni\u0142 imi\u0119 na Jana XXI. Twierdz\u0105 oni, \u017ce sta\u0142o si\u0119 tak za spraw\u0105 uwzgl\u0119dnienia Joanny, jako legalnie urz\u0119duj\u0105cego nast\u0119pny \u015bw. Piotra. Faktem jest r\u00f3wnie\u017c, \u017ce papie\u017ce faktycznie unikali podczas procesji Via Sacra, na kt\u00f3rej to ulicy mia\u0142o si\u0119 urodzi\u0107 pechowe dziecko. Niestety zwyczaj ten wprowadzono dopiero w XIII wieku, mo\u017cliwe, \u017ce w\u0142a\u015bnie ze wzgl\u0119du na rozpowszechnienie si\u0119 i popularno\u015b\u0107 plotki o „skalaniu” tego miejsca.<\/p>\n

Podobnie rzecz si\u0119 mia\u0142a z sella stecoriara, czyli tzw. „gnojnym krzes\u0142em”, u\u017cywanym rzekomo a\u017c do XVI stulecia w celu udowodnienia p\u0142ci nowego papie\u017ca. Procederu tego mia\u0142 dokonywa\u0107 najm\u0142odszy kardyna\u0142, og\u0142aszaj\u0105c wszystkim uroczy\u015bcie, \u017ce kandydat jest m\u0119\u017cczyzn\u0105. Co prawda zwyczaj ten wspominany jest przez kronikarza np. podczas intronizacji Grzegorza XII, niemniej jednak geneza samego krzes\u0142a jest znacznie starsza ni\u017c legenda o papie\u017cycy Joannie. By\u0107 mo\u017ce do jednego z najg\u0142o\u015bniejszych \u015bwiadectw przemawiaj\u0105cych za jej istnieniem by\u0142y s\u0142owa wykrzyczane przez Jana Husa na soborze w Konstancji w 1415 roku. Czech oskar\u017cony o herezj\u0119 wykrzycza\u0142 wtedy do 300 zgromadzonych kardyna\u0142\u00f3w: „Czy nie by\u0142 Ko\u015bci\u00f3\u0142 bez g\u0142owy i rz\u0105dcy przez te dwa lata i pi\u0119\u0107 miesi\u0119cy, kiedy papie\u017cem by\u0142a Joanna?”. Jak g\u0142osz\u0105 relacje \u015bwiadk\u00f3w, wszyscy w bezsilno\u015bci zamilkli. Nie da si\u0119 r\u00f3wnie\u017c podwa\u017cy\u0107 tego, \u017ce jej pos\u0105gi pojawia\u0142y si\u0119 r\u00f3wnie\u017c w ko\u015bcio\u0142ach, np. w katedrze w Sienie. Niemniej jednak Joanna znika\u0142a stopniowo z piedesta\u0142\u00f3w w XVII wieku w dobie kontrreformacji, kiedy te\u017c zgodnie z teori\u0105 spiskow\u0105 miano zadecydowa\u0107 o wymazaniu niewygodnego epizodu w historii papiestwa.<\/p>\n

Bez wzgl\u0119du na to, czy legend\u0119 o papie\u017cycy uznamy za prawdziw\u0105, czy za element walki z Ko\u015bcio\u0142em hierarchicznym albo wewn\u0119trznym sporem mi\u0119dzyzakonnym (ojciec i kochanek Joanny byli bernardynami, niemal wszyscy autorzy kronik dominikaninami) \u2013 nie zmienia to faktu, \u017ce opowie\u015b\u0107 o Janie Angliku po dzi\u015b dzie\u0144 budzi emocje. Dla jednych jest to przyk\u0142ad zgorszenia, dla innych inspiracja do wi\u0119kszego zaanga\u017cowania kobiet w sprawowanie kultu.<\/p>\n

\n