Gdyby Steven Spielberg z dnia na dzie\u0144 postanowi\u0142 nakr\u0119ci\u0107 postapokaliptyczn\u0105 superprodukcj\u0119, nie musia\u0142by nawet budowa\u0107 planu filmowego. Jest w Ameryce miasto, kt\u00f3re nadaje si\u0119 do tego od zaraz. Detroit w przeci\u0105gu 50 lat z 2 milion\u00f3w mieszka\u0144c\u00f3w skurczy\u0142o si\u0119 do 700 tys. Opuszczone fabryki, szko\u0142y, szpitale i drapacze chmur, na sta\u0142e wpisa\u0142y si\u0119 w krajobraz dogorywaj\u0105cej metropolii. Przedmie\u015bcia zamieniaj\u0105 si\u0119 w miejskie farmy, zdesperowany burmistrz sprzedaje domy za dolara, a statystyczny nastolatek ma wi\u0119ksze szanse trafi\u0107 do wi\u0119zienia ni\u017c sko\u0144czy\u0107 szko\u0142\u0119. Co takiego wydarzy\u0142o si\u0119 w Detroit?<\/strong><\/p>\n

Upadek imperium<\/strong><\/p>\n

S\u0105 takie miejsca na \u015bwiecie, w kt\u00f3rych czas nie tyle si\u0119 zatrzyma\u0142, co zacz\u0105\u0142 cofa\u0107. Z dawnego imperium pozosta\u0142y ruiny, a ludzie kt\u00f3rzy zdecydowali si\u0119 na przek\u00f3r wszystkiemu zosta\u0107, snuj\u0105 si\u0119 w odr\u0119twieniu i z poczuciem frustracji. Jednym z takich miejsc jest Detroit, niegdy\u015b czwarta co do wielko\u015bci metropolia Stan\u00f3w Zjednoczonych, dzi\u015b najbardziej ponure miasto kontynentu. Na pierwszy rzut oka Detroit wygl\u0105da tak, jak gdyby bez zb\u0119dnych wyja\u015bnie\u0144 i w du\u017cym po\u015bpiechu, ewakuowano wi\u0119kszo\u015b\u0107 jego mieszka\u0144c\u00f3w.<\/p>\n

Na wp\u00f3\u0142 zapisane tablice i ciche korytarze szk\u00f3\u0142. Poprzewracane w\u00f3zki inwalidzkie w zrujnowanych szpitalach. Rz\u0119dy pustych siedze\u0144 i otwarty fortepian w imponuj\u0105cej, stylizowanej na hiszpa\u0144ski gotyk sali koncertowej. Obok tego, jak w scenariuszu do taniego posapokaliptycznego thrillera, walki ps\u00f3w w opuszczonych fabrykach, metaamfetamina produkowana w wal\u0105cych si\u0119 domach na przedmie\u015bciach i przyroda, kt\u00f3ra powoli acz nieub\u0142aganie odzyskuje zagrabion\u0105 jej niegdy\u015b przez chciwo\u015b\u0107 cz\u0142owieka przestrze\u0144.<\/p>\n

Nawet bez przywo\u0142ywania tych dramatycznych scen, same statystyki przyprawiaj\u0105 o zawr\u00f3t g\u0142owy. M\u00f3wi\u0105c obrazowo \u2013 pod wzgl\u0119dem finansowym miasto jest nie tyle na skraju przepa\u015bci, co na dnie Rowu Maria\u0144skiego. W bud\u017cecie brakuje oko\u0142o 300 milion\u00f3w dolar\u00f3w na podstawowe czynno\u015bci komunalne takie jak wyw\u00f3z \u015bmieci czy sprz\u0105tanie ulic. \u015arednia cena za dom to 800 dolar\u00f3w, cho\u0107 zdarza si\u0119, \u017ce podniszczony szeregowiec w kiepskiej dzielnicy uzyskuje na miejskiej licytacji za cen\u0119 ledwo przekraczaj\u0105c\u0105 jednego dolara. Niestety, ch\u0119tnych na kupno mo\u017cna szuka\u0107 ze \u015bwiec\u0105. Nic dziwnego, je\u015bli w przeci\u0105gu kilkudziesi\u0119ciu lat na obszarze metropolii opuszczono 95 tys. posiad\u0142o\u015bci, 85 tys. przedsi\u0119biorstw, a \u015bredni doch\u00f3d na rodzin\u0119 z najwy\u017cszego wska\u017anika w Ameryce, spad\u0142 na przedostanie miejsce.<\/p>\n

Nie lepiej jest z systemem szkolnictwa, kt\u00f3ry przy upartej postawie zwi\u0105zk\u00f3w zawodowych i braku restrukturyzacji, notuje wyniki nieznane nawet w krajach Trzeciego \u015awiata. Potencjalny ucze\u0144 szko\u0142y \u015bredniej ma oko\u0142o 25% szans na to, \u017ce uko\u0144czy nauk\u0119 z dyplomem. Prawie po\u0142owa doros\u0142ych mieszka\u0144c\u00f3w Detroit to funkcjonalni analfabeci, zasilaj\u0105cy liczne w mie\u015bcie gangi, kt\u00f3re z przemocy i masowego podpalania dom\u00f3w uczyni\u0142y jedyny rodzaj dost\u0119pnej na przedmie\u015bciach rozrywki. Trudno si\u0119 dziwi\u0107 panuj\u0105cemu powszechnie poczuciu bezkarno\u015bci, je\u015bli tylko trzy na dziesi\u0119\u0107 morderstw w Detroit znajduje sw\u00f3j fina\u0142 w s\u0105dzie.<\/p>\n

Paradoksalnie, w mie\u015bcie zwanym „Motor City” nie ma kork\u00f3w, bo nie ma wystarczaj\u0105co du\u017co samochod\u00f3w na drogach zaprojektowanych dla dw\u00f3ch milion\u00f3w u\u017cytkownik\u00f3w. Cywilizowane \u017cycie tli si\u0119 jeszcze w niewielkich enklawach, takich jak imponuj\u0105ce centrum miasta z wybudowanym w latach 70. kompleksem o dumnie brzmi\u0105cej nazwie – Rennesaince Center. S\u0105 to jednak zamkni\u0119te i szczelnie odgrodzone od zwyk\u0142ych mieszka\u0144c\u00f3w twierdze, na kt\u00f3re mog\u0105 popatrze\u0107 z daleka, jak na pomniki dawnej \u015bwietno\u015bci. Pozosta\u0142e jeszcze, niegdy\u015b nazywane „Wielk\u0105 Tr\u00f3jk\u0105”, fabryki General Motors, Chryslera i Forda w niczym nie przypominaj\u0105 t\u0119tni\u0105cych \u017cyciem ta\u015bm produkcyjnych z czas\u00f3w prosperity. Dla por\u00f3wnania, w trzy lata po uderzeniu w wybrze\u017ca Nowego Orleanu huraganu Katrina, stopie\u0144 bezrobocia wzr\u00f3s\u0142 w mie\u015bcie do 11%. W Detroit, wynosi on 28,9%.<\/p>\n

Spogl\u0105daj\u0105c na ten pejza\u017c przywodz\u0105cy na my\u015bl roz\u0142o\u017cone w czasie ekonomiczno-spo\u0142eczne tsunami, wielu socjolog\u00f3w wyci\u0105ga smutne wnioski. Detroit to pierwsze, i by\u0107 mo\u017ce jedne z wielu miast, nadchodz\u0105cej wielkimi krokami epoki post-ameryka\u0144skiej.<\/p>\n

Arsena\u0142 Demokracji<\/strong><\/p>\n

Ka\u017cda historia wielkiego upadku musi mie\u0107 jednak r\u00f3wnie wielki pocz\u0105tek. Aby zrozumie\u0107, co faktycznie sta\u0142o si\u0119 w Detroit, musimy cofn\u0105\u0107 si\u0119 nieco w czasie i prze\u015bledzi\u0107 losy miasta w chwili najwi\u0119kszej chwa\u0142y oraz spojrze\u0107 na niewidoczne dla \u00f3wczesnych mieszka\u0144c\u00f3w, ale zapowiadaj\u0105ce przysz\u0142\u0105 kl\u0119sk\u0119 symptomy rozk\u0142adu.<\/p>\n

Detroit zosta\u0142o za\u0142o\u017cone przez francuskich osadnik\u00f3w w 1701 roku lecz dopiero w pierwszej po\u0142owie XX wieku za spraw\u0105 Henry’ego Ford’a prze\u017cy\u0142o prawdziwy rozkwit. Jego decyzja o zwi\u0119kszeniu dni\u00f3wki w zak\u0142adach produkcji ta\u015bmowej o po\u0142ow\u0119 by\u0142a jednym z najwa\u017cniejszych wydarze\u0144 industrialnej Ameryki. Do miasta zacz\u0119li przyje\u017cd\u017ca\u0107 ludzie ze wszystkich zak\u0105tk\u00f3w Stan\u00f3w Zjednoczonych, ale r\u00f3wnie\u017c Europy zachodniej i Polski. Bardzo korzystna stawka dzienna pomaga\u0142a zapomnie\u0107 pracownikom Ford’a o ci\u0119\u017ckich warunkach pracy, faktycznie czyni\u0105c z nich klas\u0119 \u015bredni\u0105. Pomys\u0142 wybitnego konstruktora samochod\u00f3w by\u0142 jak gdyby odwr\u00f3ceniem alienacyjnej teorii Marksa: robotnik, kt\u00f3ry zarabia wystarczaj\u0105co du\u017co, sam staje si\u0119 nabywc\u0105 wytwarzanego przez siebie produktu. Niestety, przyzwyczajenie do godziwej p\u0142acy i dobrych warunk\u00f3w socjalnych sprawi\u0142o, \u017ce kryzys w latach 20. i 30., sprowokowa\u0142 pierwsze konflikty na linii pracownicy \u2013 w\u0142a\u015bciciele fabryk.<\/p>\n

Sytuacj\u0119 jednak diametralnie odwr\u00f3ci\u0142a wojna. Wszystkie fabryki, w tym kompleks Packarda, uznawany \u00f3wcze\u015bnie za najwi\u0119ksz\u0105 budowl\u0119 na \u015bwiecie, przestawiono na produkcj\u0119 zbrojeniow\u0105. Detroit, poza przydomkiem „Motor Town”, zacz\u0119\u0142o r\u00f3wnie\u017c nosi\u0107 miano „Arsena\u0142u Demokracji”, staj\u0105c si\u0119 wizyt\u00f3wk\u0105 Ameryka\u0144skiego Snu. \u2013 Po wojnie miasto nadal kwit\u0142o. Amerykanie kupowali samochody, fabryki dba\u0142y o klient\u00f3w, r\u00f3wnocze\u015bnie zezwalaj\u0105c na dzia\u0142alno\u015b\u0107 zwi\u0105zk\u00f3w zawodowych \u2013 opowiada \u0141ukasz Witkowski, prowadz\u0105cy popularny podcast „Polskie Detroit”. To tu wybudowano pierwsz\u0105 drog\u0119 szybkiego ruchu, ta\u015bmow\u0105 lini\u0119 produkcyjn\u0105 i pierwszy hipermarket. Upojeni bogactwem i naiwn\u0105 wiar\u0105, \u017ce paliwo nigdy si\u0119 nie sko\u0144czy, architekci Detroit budowali coraz wi\u0119ksze wie\u017cowce i katedry, maj\u0105ce przy\u0107mi\u0107 swoim rozmachem \u015bredniowiecze.<\/p>\n

Kiedy do gry wkroczy\u0142 inny gigant motoryzacyjny \u2013 General Motors \u2013 rozpocz\u0119\u0142a si\u0119 prawdziwa orgia na czterech k\u00f3\u0142kach. Wed\u0142ug filozofii firmy, samoch\u00f3d nie tyle s\u0142u\u017cy\u0142 do transportu, co do rozrywki, staj\u0105c si\u0119 nieod\u0142\u0105cznym, nieekonomicznym i ha\u0142a\u015bliwym synonimem ameryka\u0144skiego stylu \u017cycia.<\/p>\n

Wojsko na ulicach<\/strong><\/p>\n

Niestety, beneficjentami wyg\u00f3d sielankowych przedmie\u015b\u0107 byli w wi\u0119kszo\u015bci biali, stanowi\u0105cy w 1940 r. ponad 90% mieszka\u0144c\u00f3w miasta. Segregacja rasowa, stopniowe przenoszenie si\u0119 \u017cycia na suburbia i uzale\u017cnienie od samochodu, jako jedynego \u015brodka transportu, prze\u0142o\u017cy\u0142y si\u0119 w prostej mierze na czynniki, kt\u00f3re w latach 60. i 70. przy niepomy\u015blnej koniunkturze paliwowej roz\u0142o\u017cy\u0142y Detroit na \u0142opatki. Czarnosk\u00f3rzy mieszka\u0144cy gett „Motor City” stopniowo stawali si\u0119 coraz wi\u0119ksz\u0105, sfrustrowan\u0105 i trudn\u0105 do marginalizacji grup\u0105. Sytuacj\u0119 dodatkowo pogarsza\u0142a postawa policji, kt\u00f3ra wobec opryskliwego zachowania uto\u017csamiana by\u0142a nie z prawem, ale z supremacj\u0105 bia\u0142osk\u00f3rych mieszka\u0144c\u00f3w. W\u0142a\u015bnie podczas interwencji policji w klubie nocnym w murzy\u0144skiej dzielnicy dosz\u0142o do zamieszek, kt\u00f3re sta\u0142y si\u0119 jednymi z najbardziej krwawych w historii USA. W przeci\u0105gu dziewi\u0119ciu dni zgin\u0119\u0142y 43 osoby, 467 zosta\u0142o rannych, aresztowano ponad 7200 napastnik\u00f3w, a prawie 2 tys. budynk\u00f3w sp\u0142on\u0119\u0142o albo leg\u0142o w gruzach. I cho\u0107 dzi\u0119ki interwencji Gwardii Narodowej uda\u0142o si\u0119 zaprowadzi\u0107 porz\u0105dek, dla wielu mieszka\u0144c\u00f3w Detroit by\u0142 to szok tak wielki, \u017ce zdecydowali si\u0119 na przeprowadzk\u0119.<\/p>\n

Stopniowe zmiany w strukturze demograficznej miasta sprawi\u0142y, \u017ce ju\u017c w po\u0142owie lat 70. by\u0142o ono zamieszka\u0142e w wi\u0119kszo\u015bci przez Afroamerykan\u00f3w. \u2013 Je\u015bli dodamy to tego kryzys paliwowy, nap\u0142yw japo\u0144skich samochod\u00f3w na rynek ameryka\u0144ski i cz\u0119sto egoistyczn\u0105 dzia\u0142alno\u015b\u0107 zwi\u0105zk\u00f3w zawodowych, mamy przepis na spowolnienie wzrostu gospodarczego \u2013 komentuje \u0141ukasz Witkowski.<\/p>\n

Kolejni mieszka\u0144cy przeprowadzili si\u0119 na przedmie\u015bcia, miasto pustosza\u0142o. W 1974 roku nast\u0119pc\u0105 burmistrza Romana Gribbsa (a w\u0142a\u015bciwie Romana Grzyba – syna polskich imigrant\u00f3w) zosta\u0142 pierwszy czarnosk\u00f3ry burmistrz Detroit, Coleman Young. Przez wielu uwa\u017cany za jednego z najlepszych burmistrz\u00f3w w historii Ameryki, piastowa\u0142 swoj\u0105 funkcj\u0119 przez nast\u0119pnych 20 lat. Pomimo licznych sukces\u00f3w budzi\u0142 r\u00f3wnie du\u017co kontrowersji, staj\u0105c si\u0119 ikon\u0105 odzyskiwania przez czarnosk\u00f3r\u0105 populacj\u0119 miasta zajmowanych do tej pory przez bia\u0142ych stanowisk. Jak sam lubi\u0142 cz\u0119sto powtarza\u0107: „Now it’s our turn”. Niestety, nawet najlepsze rz\u0105dy nie mog\u0142y ju\u017c cofn\u0105\u0107 globalnej tendencji przesiadania si\u0119 na bardziej ekonomiczne, g\u0142\u00f3wnie japo\u0144skie i niemieckie samochody. Przemys\u0142 motoryzacyjny, na sukcesie kt\u00f3rego wybudowano ca\u0142e miasto, stawa\u0142 si\u0119 powoli kul\u0105 u nogi.<\/p>\n

Diabelskie Noce<\/strong><\/p>\n

W tym samym czasie Detroit by\u0142o aren\u0105 nie tylko ekonomicznej, ale r\u00f3wnie\u017c spo\u0142ecznej zapa\u015bci. W latach 70. i 80. na skal\u0119 masow\u0105 zacz\u0119to bowiem\u2026 podpala\u0107 domy. \u2013 Dzia\u0142o si\u0119 to szczeg\u00f3lnie cz\u0119sto podczas tzw. „Devil’s Nigh”, czyli w noc poprzedzaj\u0105c\u0105 Halloween. Niekiedy dochodzi\u0142o do ponad 800 podpale\u0144 w ci\u0105gu jednego wieczoru. W 1995 roku og\u0142oszono \u017ce podpalanie dom\u00f3w nie b\u0119dzie tolerowane i powo\u0142ano do \u017cycia tzw. „Angel’s Night” – grup\u0119 licz\u0105c\u0105 dzi\u015b ponad 40 tys. wolontariuszy, kt\u00f3rzy co roku od 29 do 31 pa\u017adziernika wyposa\u017ceni w kr\u00f3tkofal\u00f3wki patroluj\u0105 w\u0142asnymi samochodami ulice Detroit. Od tego czasu podpalenia zdarzaj\u0105 si\u0119 sporadycznie \u2013 opowiada \u0141ukasz Witkowski.<\/p>\n

Gdzie\u015b w tym wszystkim miasto nadal umia\u0142o inspirowa\u0107. Przecie\u017c to w\u0142a\u015bnie w Detroit powsta\u0142o techno, tutaj zaczyna\u0142 swoj\u0105 karier\u0119 Eminem. Cho\u0107 w latach 90. ceny paliw znowu zmala\u0142y, by\u0142a to jednak chwilowa ulga dla miasta, kt\u00f3re nadal nie potrafi\u0142o si\u0119 zmieni\u0107. Zamiast inwestycji w nowe technologie, uparcie konstruowano popularne wtedy, paliwo\u017cerne Hummery. Niestety, „Motor City” nie mia\u0142o ostatnimi czasy r\u00f3wnie\u017c szcz\u0119\u015bcia do ludzi, kt\u00f3rzy nim rz\u0105dzili. Wystarczy wymieni\u0107 Kwame Kilpatricka, najm\u0142odszego burmistrza w historii miasta, kt\u00f3ry po zaprzysi\u0119\u017ceniu w 2001 roku uczyni\u0142 z handlu gruntami miejskimi sw\u00f3j prywatny interes, kt\u00f3ry zaprowadzi\u0142 go ostatecznie do wi\u0119zienia. \u2013 Cho\u0107 w przesz\u0142o\u015bci Detroit rozwija\u0142o si\u0119 bardziej dynamicznie ni\u017c Chicago. Dzi\u015b jest niechcianym, biednym i zapomnianym dzieckiem minionej epoki \u2013 podsumowuje Witkowski.<\/p>\n

Jak zmniejszy\u0107 miasto?<\/strong><\/p>\n

Niemniej jednak, historia Detroit nie jest upadkiem ca\u0142ego modelu ameryka\u0144skiej cywilizacji, co raczej tej jej cz\u0119\u015bci, kt\u00f3ra w industrialnej gor\u0105czce z\u0142ota i przy nadmiernym eksodusie na przedmie\u015bcia, zapomnia\u0142a o koniecznej w ekonomii r\u00f3wnowadze. W Detroit kl\u0119sk\u0119 ponios\u0142a r\u00f3wnie\u017c specyficzna polityka socjalna, kt\u00f3ra oferowa\u0142a pracownikom \u015bwiadczenia znacznie przekraczaj\u0105ce normy op\u0142acalno\u015bci. Dop\u00f3ki pa\u0144stwo do wszystkiego dok\u0142ada\u0142o, maszyna si\u0119 kr\u0119ci\u0142a. Dofinansowywano szko\u0142y bez wzgl\u0119du na wyniki, budowano kolejne, coraz bardziej oddalone od miasta dzielnice, spo\u0142ecze\u0144stwo si\u0119 atomizowa\u0142o. Wreszcie swoj\u0105 dzia\u0142k\u0119 do upadku „Motor City” do\u0142o\u017cy\u0142y zwi\u0105zki zawodowe, kt\u00f3re wywalczy\u0142y r\u00f3wny system p\u0142ac w ka\u017cdej fabryce oraz kosztowne \u015bwiadczenia medyczne, obejmuj\u0105ce np. laserow\u0105 korekcj\u0119 wzroku. Nadmuchany do granic mo\u017cliwo\u015bci balon w ko\u0144cu musia\u0142 p\u0119kn\u0105\u0107.<\/p>\n

Pomimo nieprawdopodobnych trudno\u015bci, Detroit ma potencja\u0142 do tego, aby si\u0119 zmieni\u0107. Dost\u0119p do rzeki, \u0142agodny klimat, znane kluby sportowe, infrastruktura, dzi\u0119ki kt\u00f3rej szybko mo\u017cna podwoi\u0107 liczb\u0119 mieszka\u0144c\u00f3w, czy wiele zachowanych cud\u00f3w architektury XX wieku, to tylko niekt\u00f3re z jego atut\u00f3w. W tej chwili intensywnie pracuje si\u0119 nad wyburzaniem opuszczonych rejon\u00f3w podmiejskich. Tam, gdzie niegdy\u015b kwit\u0142a sielanka jak z „Cudownych lat”, teraz stawia si\u0119 miejskie farmy, hoduje kury i kozy. Miasto musi si\u0119 zmniejszy\u0107, aby przetrwa\u0107. Na nowo skupi\u0107 w mozolnie rewitalizowanym centrum i znale\u017a\u0107 pomys\u0142 na swoj\u0105 to\u017csamo\u015b\u0107. Ci, kt\u00f3rzy lubi\u0105 zaczyna\u0107 od zera, ju\u017c teraz ci\u0105gn\u0105 do miasta, widz\u0105c w nim miejsce do budowy nowego, mniej konsumenckiego spo\u0142ecze\u0144stwa. I cho\u0107 w tej chwili Detroit jest najbardziej spektakularnym przejawem upadku dawnej Ameryki, nowe imperia powstaj\u0105 przecie\u017c na gruzach dawnych cywilizacji. Czas poka\u017ce, czy historia lubi si\u0119 powtarza\u0107.<\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Gdyby Steven Spielberg z dnia na dzie\u0144 postanowi\u0142 nakr\u0119ci\u0107 postapokaliptyczn\u0105 superprodukcj\u0119, nie musia\u0142by nawet budowa\u0107 planu filmowego. Jest w Ameryce miasto, kt\u00f3re nadaje si\u0119 do tego od zaraz. Detroit w przeci\u0105gu 50 lat z 2 milion\u00f3w mieszka\u0144c\u00f3w skurczy\u0142o si\u0119 do 700 tys. Opuszczone fabryki, szko\u0142y, szpitale i drapacze chmur, na sta\u0142e wpisa\u0142y si\u0119 w krajobraz dogorywaj\u0105cej metropolii. Przedmie\u015bcia zamieniaj\u0105 si\u0119 w miejskie farmy, zdesperowany burmistrz sprzedaje domy za dolara, a statystyczny nastolatek ma wi\u0119ksze szanse trafi\u0107 do wi\u0119zienia ni\u017c sko\u0144czy\u0107 szko\u0142\u0119. Co takiego wydarzy\u0142o si\u0119 w Detroit? Upadek imperium S\u0105 takie miejsca na \u015bwiecie, w kt\u00f3rych czas nie tyle si\u0119 zatrzyma\u0142, co zacz\u0105\u0142 cofa\u0107. Z dawnego imperium pozosta\u0142y ruiny, a ludzie kt\u00f3rzy zdecydowali si\u0119 na przek\u00f3r wszystkiemu zosta\u0107, snuj\u0105 si\u0119 w odr\u0119twieniu i z poczuciem frustracji. Jednym z takich miejsc jest Detroit, niegdy\u015b czwarta co do wielko\u015bci metropolia Stan\u00f3w Zjednoczonych,…<\/p>\n","protected":false},"author":1,"featured_media":1342,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"footnotes":""},"categories":[177,32],"tags":[399,203,400,76],"class_list":["post-1341","post","type-post","status-publish","format-standard","has-post-thumbnail","hentry","category-historia-2","category-kultura-i-spoleczenstwo","tag-detroit","tag-marcin-makowski","tag-upadek-detroit","tag-usa"],"yoast_head":"\n