Marcin Makowski: Swoj\u0105 ksi\u0105\u017ck\u0119 rozpoczynasz od streszczenia\u2026 przygotowanego dla Niemc\u00f3w przewodnika turystycznego po Generalnym Gubernatorstwie. Jak wygl\u0105da\u0142a okupowana Polska oczyma Niemieckiego turysty?<\/strong><\/p>\n Marcin Winstone<\/strong>: Tak si\u0119 sk\u0142ada, \u017ce mam ten przewodnik ze sob\u0105. To niewielka czerwona ksi\u0105\u017ceczka, wydana przez Badeakera – najbardziej cenione wydawnictwo turystyczne w Niemczech. Kiedy j\u0105 czyta\u0142em, jako pierwsze rzuca\u0142o si\u0119 w oczy to rasistowskie i kolonialne postrzeganie podbitych teren\u00f3w. W\u0142a\u015bciwie ka\u017cde opisywane miasto mia\u0142o swoje teuto\u0144skie korzenie, wsz\u0119dzie w przesz\u0142o\u015bci Polski Niemcy odcisn\u0119li swoje pi\u0119tno. Na przyk\u0142ad Krak\u00f3w, opisywany by\u0142 jako miasto z gruntu niemieckie, a s\u0142u\u017cy\u0142o to prostemu zabiegowi. III Rzesza stara\u0142a si\u0119 udowodni\u0107, \u017ce zasiedlaj\u0105c te tereny w rzeczywisto\u015bci przywracaj\u0105 na nie kultur\u0119, kt\u00f3ra je uformowa\u0142a. Poza tym intryguj\u0105ce by\u0142o wypisywanie ca\u0142ych tras, po kt\u00f3rych podbite ziemie mo\u017cna by\u0142o zwiedza\u0107 chodz\u0105c do hoteli, kin i restauracji, przeznaczonych jedynie dla Niemc\u00f3w.<\/p>\n <\/p>\n Ekskluzywnym szlakiem przez Guberni\u0119\u2026<\/strong><\/p>\n To wygl\u0105da\u0142o tak, jakby autorzy przewodnika chcieli wskaza\u0107, jak przejecha\u0107 przez Polsk\u0119 zupe\u0142nie si\u0119 z jej mieszka\u0144cami nie stykaj\u0105c. Mamy zreszt\u0105 \u017ar\u00f3d\u0142owe przekazy np. urz\u0119dnik\u00f3w wizytuj\u0105cych podbite tereny, kt\u00f3rzy zachowywali si\u0119 niemal tak, jakby byli na safari. Rozpoczynam ksi\u0105\u017ck\u0119 od tego przewodnika, bo w pewnym sensie t\u0142umaczy on, jak na terytorium Generalnego Gubernatorstwa mog\u0142o doj\u015b\u0107 do tak okropnych zbrodni. Niemcy czuli si\u0119 tutaj jak w rezerwacie wymar\u0142ej rasy, a wszystko co polskie i \u017cydowskie, traktowali jako obce.<\/p>\n <\/p>\n Dlatego nazywasz ten obszar \u201emrocznym sercem Europy Hitlera\u201d?<\/strong><\/p>\n U\u017cywam tego terminu, bo nawet na tle ca\u0142ej brutalnej nazistowskiej okupacji w pozosta\u0142ej cz\u0119\u015bci Europy, Generalne Gubernatorstwo wyr\u00f3\u017cnia si\u0119 bezprecedensow\u0105 skal\u0105 terroru. Czes\u0142aw Mi\u0142osz ubolewa\u0142 kiedy\u015b nad tym, jak wiele uwagi po\u015bwi\u0119ca si\u0119 na Zachodnie zbrodniom we francuskim Oradour i czeskich Lidicach, kt\u00f3re sta\u0142y si\u0119 symbolem niemieckich zbrodni. Jednocze\u015bnie milczy si\u0119 o Warszawie i \u201esetkach Oradour i Lidic\u201d, kt\u00f3rych \u015bwiadkiem by\u0142y ziemie okupowanej Polski. Mo\u017ce w\u0142a\u015bnie dlatego Mi\u0142osz nazwa\u0142 Gubernatorstwo \u201emechaniczn\u0105 rze\u017ani\u0105\u201d. Tu tutaj by\u0142a najwi\u0119ksza spo\u0142eczno\u015b\u0107 \u017cydowska i polska, na tych ziemiach by\u0142o epicentrum Holokaustu.<\/p>\n <\/p>\n Mimo, \u017ce nie obejmowa\u0142y one Auschwitz, kt\u00f3re w powszechnej opinii uto\u017csamiane jest z Holokaustem jako takim.<\/strong><\/p>\n To by\u0142 jeden z powod\u00f3w, dla kt\u00f3rych chcia\u0142em napisa\u0107 t\u0119 ksi\u0105\u017ck\u0119. Auschwitz powinno by\u0107 fundamentem wiedzy o zag\u0142adzie \u017byd\u00f3w, ale jednocze\u015bnie by\u0142o tak wiele innych miejsc Zag\u0142ady, z kt\u00f3rych nie ocala\u0142 praktycznie nikt, kto m\u00f3g\u0142 opowiedzie\u0107 ich histori\u0119. Najprawdopodobniej tylko dwie osoby ocala\u0142by z obozu w Be\u0142\u017ccu. Dwie. Szacuje si\u0119 r\u00f3wnie\u017c, \u017ce oko\u0142o dw\u00f3ch milion\u00f3w \u017byd\u00f3w zosta\u0142o zamordowanych na terytorium Generalnego Gubernatorstwa w por\u00f3wnaniu z milionem w Auschwitz. By\u0107 mo\u017ce w\u0142a\u015bnie ze wzgl\u0119du na brak \u015bwiadectw i rozproszenie, ma\u0142o kto na Zachodzie s\u0142ysza\u0142 o Sobiborze, Treblince, Majdanku. Poza tym, swoje robi\u0142 czas. Kij\u00f3w okupowany by\u0142 przez Niemc\u00f3w przez dwa lata, Krak\u00f3w przez pi\u0119\u0107. Nawet tylko ten czynnik i represje wobec ludno\u015bci cywilnej sprawi\u0142y, \u017ce mo\u017cna nazwa\u0107 Gubernie \u201emrocznym sercem Europy\u201d.<\/p>\n <\/p>\n Mo\u017cna powiedzie\u0107, \u017ce nie tylko serce by\u0142o mroczne, ale r\u00f3wnie\u017c g\u0142owa chora. Ameryka\u0144ski psycholog, kt\u00f3ry bada\u0142 Hansa Franka podczas procesu Norymberskiego, stwierdzi\u0142 w raporcie, \u017ce by\u0142 on \u201ejednym z najinteligentniejszym z weteran\u00f3w partyjnych, a jednocze\u015bnie jednym z najbardziej niestabilnych emocjonalnie\u201d. W jaki spos\u00f3b jego chwiejny charakter przek\u0142ada\u0142 si\u0119 na styl rz\u0105dzenia Generalnym Gubernatorstwem?<\/strong><\/p>\n To dobre pytanie, bo faktycznie spos\u00f3b rz\u0105dzenia okupowanymi terytoriami odzwierciedla\u0142 te dwie natury Franka. By\u0142 on na tyle inteligentny, aby zda\u0107 sobie spraw\u0119, \u017ce terror nie wystarcza do utrzymania wzgl\u0119dnego porz\u0105dku w Generalnym Gubernatorstwie, kt\u00f3re musia\u0142o dostarcza\u0107 surowc\u00f3w dla walcz\u0105cej armii. Z drugiej strony ten sam psycholog, opisuj\u0105cy jego relacje z Hitlerem zwraca\u0142 uwag\u0119 na potrzeb\u0119 akceptacji, granicz\u0105c\u0105 z desperacj\u0105. Hitler natomiast nie ukrywa\u0142, \u017ce jego cele by\u0142y proste – Polacy i \u017bydzi powinni by\u0107 stopniowo eliminowani z przestrzeni publicznej. Kiedy zatem Frank s\u0142a\u0142 do niego listy pro\u015bb\u0105 o z\u0142agodzenie tego kursu i nie otrzymywa\u0142 odpowiedzi, po prostu nic z tym nie robi\u0142. By\u0107 mo\u017ce w tym zakresie przejawia\u0142a si\u0119 jego inteligencja i niestabilny charakter, \u017ce cho\u0107 dziel\u0105c z Hitlerem d\u0142ugoterminowe cele totalnej germanizacji tych ziem, jednocze\u015bnie twierdzi\u0142, \u017ce powinno si\u0119 je wyciszy\u0107 na czas wojny. By\u0142 w tym jednak zdecydowanie nieskuteczny, ogranicza\u0142 si\u0119 do przem\u00f3wie\u0144, wyk\u0142ad\u00f3w i my\u015blenia \u017cyczeniowego. Hans Frank nie mia\u0142 pe\u0142nej kontroli nad zarz\u0105dzanymi przez siebie ziemiami, by\u0107 mo\u017ce to sprawi\u0142o, \u017ce czu\u0142 si\u0119 jak w klinczu – niezdolny do prowadzenia w\u0142asnej polityki, cho\u0107 z wielkimi ambicjami. Czasami wydaje mi si\u0119, \u017ce jedyna rzecz, kt\u00f3ra wychodzi\u0142a w Generalnym Gubernatorstwie sprawnie, to mordy i terror.<\/p>\n <\/p>\n Nie jest tajemnic\u0105, \u017ce Frank chcia\u0142 uchodzi\u0107 za cz\u0142owieka wp\u0142ywowego. Ostentacyjnie otacza\u0142 si\u0119 luksusem i pono\u0107 przy kaloryferze w jego pokoju na Wawelu powiesi\u0142 nawet \u201eDam\u0119 z gronostajem\u201d. \u017bona Franka, urz\u0105dza\u0142a wystawne, wielodaniowe kolacje – niczym ksi\u0119\u017cna na zamku. Jak wygl\u0105da\u0142o ich \u017cycie codzienne?<\/strong><\/p>\n Na poz\u00f3r jak wsp\u00f3\u0142czesnej rodziny kr\u00f3lewskiej. Przynajmniej tak chcieli, \u017ceby wygl\u0105da\u0142o. \u015awietnym \u017ar\u00f3d\u0142em ods\u0142aniaj\u0105cym kulisy codzienno\u015bci generalnego gubernatora jest ksi\u0105\u017cka Niklasa Franka – jego syna. Delikatnie m\u00f3wi\u0105c nie ceni\u0142 on swojego ojca, kt\u00f3rego sportretowa\u0142 jako cz\u0142owieka poza w\u0142adz\u0105, goni\u0105cego przede wszystkim za przyjemno\u015bci\u0105. Oznaki tej pr\u00f3\u017cno\u015bci wida\u0107 przede wszystkim w dziennikach Franka, kt\u00f3re stanowi\u0105 \u015bwiadectwo jego pedantyzmu i egocentryzmu. Bardzo cz\u0119sto urz\u0105dza\u0142 dla swoich podw\u0142adnych spotkania, kt\u00f3re zamienia\u0142y si\u0119 w jego przyd\u0142ugie monologi. Poza tym cz\u0119sto wizytowa\u0142 \u201eswoje\u201d w\u0142o\u015bci, je\u017cd\u017c\u0105c od zamku, do zamku. Posiada\u0142 prywatne kino, zdradza\u0142 \u017con\u0119, kt\u00f3re zreszt\u0105 najprawdopodobniej nie pozostawa\u0142a mu d\u0142u\u017cna, a ich ma\u0142\u017ce\u0144stwo by\u0142o w rzeczywisto\u015bci fikcj\u0105, kt\u00f3rej ze wzgl\u0119d\u00f3w formalnych nie op\u0142aca\u0142o si\u0119 przerywa\u0107, cho\u0107 Frank pocz\u0105tkowo podj\u0105\u0142 starania o rozw\u00f3d. W du\u017cym skr\u00f3cie mo\u017cna powiedzie\u0107, \u017ce chcia\u0142 on uchodzi\u0107 za \u201eo\u015bwieconego despot\u0119\u201d i tak na co dzie\u0144 kreowa\u0142 sw\u00f3j wizerunek.<\/p>\n <\/p>\n Zmieniaj\u0105c nieco temat, Czes\u0142aw Mi\u0142osz, o kt\u00f3rym ju\u017c Pan wspomnia\u0142, napisa\u0142 kiedy\u015b o okupowanych przez III Rzesz\u0119 ziemiach polskich, \u017ce \u201ezbyt du\u017ca skala zbrodni parali\u017cuje wyobra\u017anie\u201d. Jak skutecznie walczy\u0107 o pami\u0119\u0107 po terrorze GG?<\/strong><\/p>\n Szczeg\u00f3lnie w moim kraju, tj. Wielkiej Brytanii, kt\u00f3ra nigdy nie by\u0142a okupowana, trudno jest zrozumie\u0107 jak potworna by\u0142a codzienno\u015b\u0107 takiego \u017cycia. Niemniej jednak, od oko\u0142o 20 lat na temat niemieckiej okupacji ukaza\u0142o si\u0119 w Europie Zachodniej i USA bardzo wiele prac, kt\u00f3re najpierw czytali sami historycy, ale p\u00f3\u017aniej zacz\u0119\u0142y mie\u0107 wp\u0142yw na kszta\u0142towanie system\u00f3w edukacji. Kiedy ja chodzi\u0142em do szko\u0142y w latach 80., nie poruszali\u015bmy nawet tematyki II wojny \u015bwiatowej – swoj\u0105 wiedz\u0119 czerpa\u0142em z film\u00f3w. Dzisiaj to ju\u017c nie do pomy\u015blenia. Mam nadziej\u0119, \u017ce r\u00f3wnie\u017c ta ksi\u0105\u017cka si\u0119 do tego przyczyni. Poza tym, coraz wi\u0119cej dzieci rodzic\u00f3w polskiego pochodzenia chodzi do brytyjskich szk\u00f3\u0142 – co nie jest bez znaczenia na program, kt\u00f3rego si\u0119 ucz\u0105. Podobnie by\u0142o z wcze\u015bniejszymi falami imigracji, kt\u00f3re z czasem historie swoich kraj\u00f3w uczyni\u0142y cz\u0119\u015bci\u0105 podr\u0119cznik\u00f3w. Na szcz\u0119\u015bcie cho\u0107 z oporami, \u015bwiadomo\u015b\u0107 o zbrodniach w Europie Wschodniej ro\u015bnie. By\u0107 mo\u017ce dlatego, \u017ce czujemy si\u0119 zobowi\u0105zania do zapami\u0119tania tych tragicznych historii w momencie, w kt\u00f3rym jej ostatni \u015bwiadkowie odchodz\u0105 z tego \u015bwiata.<\/p>\n <\/p>\n
![\"e3e0ff32-b14e-427c-a6f1-d742cc0bca0d\"](\"https:\/\/makowskimarcin.pl\/wp-content\/uploads\/2015\/12\/e3e0ff32-b14e-427c-a6f1-d742cc0bca0d.jpg\")
<\/a><\/p>\n